مقدمه
تحولات مدرن در درمان زخم باعث شکل‌گیری پانسمان‌هایی پیشرفته شده‌اند که هدف آن‌ها بهینه‌سازی شرایط زخم برای تسریع روند ترمیم است. در این میان، پانسمان‌های هیدروبالانس (HydroBalance) جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده‌اند؛ زیرا توانایی دارند رطوبت زخم را به‌طور هوشمندانه مدیریت کرده و به بازسازی بافت کمک کنند. شناخت این پانسمان‌ها بخش مهمی از محتوای آموزشی در حوزه آموزش درمان زخم و دوره درمان زخم به شمار می‌رود.
پانسمان‌های هیدروبالانس چیستند؟
پانسمان‌های هیدروبالانس دسته‌ای از پانسمان‌های نوین هستند که وظیفه اصلی آن‌ها تنظیم تعادل رطوبتی در بستر زخم است. این پانسمان‌ها از مواد آبدوست (hydrophilic) یا پلیمرهای ژل‌ساز ساخته شده‌اند که می‌توانند ترشحات اضافی زخم را جذب کنند و در صورت خشک بودن زخم، رطوبت لازم را تأمین نمایند.
هدف از طراحی این پانسمان‌ها حفظ یک محیط مرطوب و کنترل‌شده در زخم است، چراکه چنین محیطی باعث بهبود فرآیندهای زیستی نظیر مهاجرت سلولی، آنژیوژنز (رگ‌سازی)، و دبریدمان اتولیتیک (خودبه‌خودی) می‌شود.
مکانیسم عملکرد پانسمان‌های هیدروبالانس
این پانسمان‌ها با استفاده از نیروهای فیزیکی مانند کشش موئینگی و اسمز، عملکرد دوگانه‌ای دارند:
جذب ترشحات زیاد و مضر زخم
رطوبت‌رسانی به زخم‌های خشک
کاهش احتمال ماکرواسیون (خیسی بیش از حد پوست اطراف زخم)
ایجاد محیط مناسب برای ترمیم بافتی و جلوگیری از عفونت
برخی از انواع این پانسمان‌ها همچنین با عوامل آنتی‌میکروبیال مانند نقره یا PHMB ترکیب شده‌اند تا توان مقابله با عفونت را نیز افزایش دهند.
موارد مصرف (اندیکاسیون‌ها)
پانسمان‌های هیدروبالانس در بسیاری از زخم‌های حاد و مزمن کاربرد دارند، به‌ویژه زمانی که رطوبت زخم ناپایدار یا متغیر است.
۱. زخم‌های مزمن
زخم دیابتی (DFU)
زخم وریدی اندام تحتانی
زخم فشاری
زخم شریانی با ترشح متوسط تا زیاد
۲. زخم‌های پس از عمل یا زخم‌های تروماتیک
زخم‌های جراحی که دچار بازشدگی شده‌اند
محل برداشت یا پیوند پوست
سوختگی‌های سطحی (درجه یک و دو)
۳. زخم‌های آلوده یا در معرض خطر عفونت
مخصوصاً زمانی که نوع ضد میکروبی آن به‌کار رود
۴. زخم‌های با ترشحات متغیر
مانند زخم‌های مختلط (Mixed-etiology wounds)
۵. مراقبت تسکینی
برای بیماران در مراحل پایانی زندگی که هدف، حفظ کیفیت زندگی و کاهش درد ناشی از تعویض پانسمان است
این موارد اغلب دردوره درمان زخم به‌صورت عملی آموزش داده می‌شوند تا پرسنل درمانی با تکنیک‌های صحیح استفاده از این پانسمان‌ها آشنا شوند.
موارد منع مصرف (کنترااندیکاسیون‌ها)
هرچند پانسمان‌های هیدروبالانس مزایای زیادی دارند، اما در برخی شرایط استفاده از آن‌ها توصیه نمی‌شود:
۱. زخم‌های خشک و نکروتیک بدون ترشح
چون در این شرایط پانسمان فعال نشده و ممکن است به زخم نچسبد
۲. سوختگی‌های تمام‌عمق (درجه سه)
این زخم‌ها نیاز به مداخله جراحی دارند و پانسمان‌های رطوبت‌ساز مناسب آن‌ها نیستند
۳. حساسیت به مواد سازنده پانسمان
مانند چسب یا پلیمرهای خاص موجود در محصول
۴. زخم‌های خونریزی‌دهنده فعال
چون این پانسمان‌ها خاصیت هموستاتیک (بندآورنده خون) ندارند
۵. زخم‌هایی با استخوان یا تاندون نمایان
مگر اینکه به همراه پانسمان محافظ دیگر استفاده شوند
مزایای پانسمان‌های هیدروبالانس
| **ویژگی** | **مزیت بالینی** |
| ——————————- | —————————————————- |
| تنظیم هوشمندانه رطوبت | تسریع در ترمیم زخم به‌ویژه از طریق دبریدمان اتولیتیک |
| عملکرد دوگانه (جذب + رطوبت‌دهی) | قابل استفاده در زخم‌های خشک و ترشح‌دار |
| تعویض بدون درد و آسیب کمتر | کاهش ترومای سلولی در زمان تعویض پانسمان |
| افزایش مدت ماندگاری روی زخم | کاهش دفعات تعویض پانسمان و صرفه‌جویی اقتصادی |
| قابل ترکیب با سایر پانسمان‌ها | انعطاف‌پذیر در طراحی درمان ترکیبی |
نقش پانسمان‌های هیدروبالانس در آموزش درمان زخم
در برنامه‌های آموزش درمان زخم، آموزش کاربرد صحیح این پانسمان‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. شرکت‌کنندگان در یک دوره درمان زخم معمولاً یاد می‌گیرند:
چگونه وضعیت رطوبت زخم را ارزیابی کنند
در چه مواقعی پانسمان هیدروبالانس مناسب است
روش صحیح استفاده و تعویض این پانسمان‌ها
پیشگیری از عوارضی مانند ماکرواسیون یا عفونت
این موضوعات معمولاً در قالب کارگاه‌های عملی، فیلم‌های آموزشی و نمونه‌های واقعی در برنامه‌های آموزش درمان زخم تدریس می‌شوند.
نتیجه‌گیری
پانسمان‌های هیدروبالانس تحول مهمی در مدیریت رطوبت زخم ایجاد کرده‌اند. عملکرد دوگانه آن‌ها در جذب ترشحات اضافی و رطوبت‌رسانی، آن‌ها را به گزینه‌ای بسیار مناسب برای درمان انواع مختلف زخم تبدیل کرده است. درک صحیح از اندیکاسیون‌ها و موارد منع مصرف این پانسمان‌ها برای استفاده مؤثر و ایمن ضروری است. حضور این پانسمان‌ها در آموزش درمان زخم و دوره درمان زخم گواهی بر نقش پررنگ آن‌ها در بالین و آموزش حرفه‌ای است.
